ساخت وزنی در شعر عروضی فارسی

author

  • امید طبیب زاده دانشگاه بوعلی سینا
Abstract:

خواجه نصیر طوسی در معیارالاشعار می‌پرسد: چرا باید هر وزن را به همان شکل که معین شده است تقطیع کرد، و چرا زنجیرۀ هجاهای هر وزن را به یکی دیگر از اشکالِ محتملِ آن تقطیع نکنیم؟ (خواجه نصیرطوسی، 1369: 36). در این مقاله، در پاسخ به سؤال خواجه نصیر، کوشیده‌ایم تا ازطریق تحلیلِ ساختِ وزنی، در زبانِ شمرده و ادبیِ فارسی، به‌شیوه‌ای یگانه، یک‌دست و درعین‌حال مدلل، برای تقطیعِ 30 وزنِ پرکاربرد و رایج در اشعار عروضی یا کمّیِ فارسی دست یابیم. بحث کرده‌ایم که هر مصراع متشکل از دونوع واحد وزنی است: یکی واحدهای کوچک‌تر یا پایه‌ها، که لزوماً به هجایی دو مورایی ختم می‌شوند و تقریباً مطابق اتانین در ایقاع هستند، و دیگری واحدهای بزرگ‌تر یا ارکان که از ترکیب پایه‌ها شکل می‌گیرند و همان افاعیلِ عروضی را پدید می‌آورند. سپس نشان داده‌ایم که اگر هر مصراع را براساس سه شرطِ زیر به ارکانش تقطیع کنیم، به تقطیعِ واقعی و یگانۀ آن مصراع دست می‌یابیم: اول این‌که هر رُکن، که خود از ترکیب پایه‌ها به‌وجودآمده است، باید به هجایی سنگین یا دو مورایی ختم شود، دوم این‌که ارکان باید یا به‌صورت مکرر یا به‌صورت متناوب تکرار شوند، و سوم این‌که تعداد هجاها و نیز مجموع موراهای ارکانِ سالم باید در هر مصراع از اوزانِ متناوب، مساوی باشند. این دو ویژگیِ اخیر بسیار شبیه ویژگی میزان‌ها در موسیقی است، و مجموع همین عوامل است که زنجیرۀ کلام را در اشعار فارسیِ کلاسیک ازیک‌سو موزون و ازسوی‌دیگر کمّی یا عروضی می‌سازد. درنهایت به این نتیجه رسیده‌ایم که تقطیع سنتی 17 وزن از 30 وزنِ پرکاربردِ فارسی، که همگی یا مکرر یا متناوب هستند، کاملاً صحیح است، اماتقطیعِ سنتیِ 13 وزنِ به‌اصطلاح مختلطِ دیگر، مثلاً «مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن» یا «مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن»، صحیح نیستند، و این اوزان را باید به‌گونه‌ای‌دیگر تقطیع کرد.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

ساخت وزنی و تکیه واژه در فارسی؛ پژوهشی بر اساس نظریه تکیۀ وزنی

  در این مقاله در چارچوب دو نظریه وزنی بروس هیز (1981 و 1995) چگونگی ساخته شدن پایه‌ها از هجاها، و چگونگی ساخته شدن کلمات از پایه‌ها را در زبان فارسی رسمی و شمرده توصیف کرده‌ایم، و نیز وضع تکیه واژه را در این زبان مورد بحث قرار داده‌ایم. پایه‌ها و تکیۀ واژگانی فارسی را از حیث پارامترهای چهارگانه و دو ارزشی هیز (1981) به شرح زیر توصیف کرده‌ایم: پایه‌های راست‌گرا و حساس به کمیت که از راست به چپ س...

full text

بررسی وزن شعر عروضی فارسی بر اساس نظریه تکرار

در این پژوهش به بررسی وزن شعر عروضی فارسی بر مبنای نظریۀ تکرار می پردازیم. نظریۀ تکرار، نظریه ای در حوزۀ وزن شناسی زایشی است که توسط فب و هله (2008) معرفی شده است. هدف از این پژوهش، تعیین شبکه های وزنی اوزان عروضی فارسی، طبقه بندی ارکان بر اساس شبکه های وزنی منتج از آن و تعیین هسته های وزنی بوده است. ما بررسی را بر روی سی وزن از اوزان پرکاربرد فارسی انجام دادیم. واحدهای وزنی، پایه ها، ارکان و ه...

full text

بررسی ساختار عروضی قصاید فارسی

این مقاله که بخشی از رسالة «ریخت شناسی قصیده در ادب فارسی» نوشتة نگارنده است، تحقیقی در باب وزن‌ها و بحرهای استفاده شده در قصاید ادب فارسی است که از قرن چهارم تا دورة معاصر (بهار) را در بر می‌گیرد. در این تحقیق، 50 قصیدة اول دیوان شاعران معروف قصیده سرا در هر دورة ادب فارسی مورد بررسی قرار گرفت و انواع وزن و مضمون‌های مورد علاقة آنها مشخص شد که نتایج این بررسی به صورت مقالة زیر درآمد. در این نو...

full text

بررسی وزن شعر عروضی فارسی بر اساس نظریة تکرار

در این پژوهش به بررسی وزن شعر عروضی فارسی بر مبنای نظریۀ تکرار می پردازیم. نظریۀ تکرار، نظریه ای در حوزۀ وزن شناسی زایشی است که توسط فب و هله (2008) معرفی شده است. هدف از این پژوهش، تعیین شبکه های وزنی اوزان عروضی فارسی، طبقه بندی ارکان بر اساس شبکه های وزنی منتج از آن و تعیین هسته های وزنی بوده است. ما بررسی را بر روی سی وزن از اوزان پرکاربرد فارسی انجام دادیم. واحدهای وزنی، پایه ها، ارکان و ه...

full text

نظام آوایی فارسی محاوره ای معیار امروز: رویکردی زایشی ، وزنی (عروضی ) ، و واژگانی

پژوهش حاضر تبیینی است مقابله ای از شماری چشم گیر از قاعده مندی های مشاهده شده در نظام آوایی فارسی محاوره ای معیار امروز، به شیوه انگاره زایشی استانده ( آن گونه که در دهه های 60 و 70 میلادی رواج داشته ) و انگاره های پسازایشی جز مستقل ، وزنی ، و واژگانی . در انجام این مهم ، نگارنده کوشیده خلا هایی نظری ، توصیفی ، کاربردی ، و فرهنگی را در گستره مورد بحث مرتفع نماید.

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 6  issue 11

pages  1- 20

publication date 2010-04-21

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023